Έναυσμα των σχολίων που ακολουθούν, είναι η πρόσφατη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, η οποία έχει δημοσιευθεί στις 9.11.2022. Η απόφαση εκδόθηκε ex-tempore, ήτο δε ομόφωνη και από τους τρεις δικαστές που συγκρότησαν στις 18.10.2022 το Ανώτατο Δικαστήριο. Γι’ αυτό και οποιοδήποτε σχόλιό μου δεν αφορά μόνον τον απαγγείλαντα την ex-tempore απόφαση.
Θα αρχίσω από το τέλος της απόφασης με την οποία παραμερίστηκε η επιβληθείσα από το Πρωτόδικο Στρατιωτικό Δικαστήριο ποινή 20 ήμερης άμεσης φυλάκισης, «που δεν ήτο η μόνη αρμόζουσα». Ο εφεσείων αφέθηκε άμεσα ελεύθερος, εν όψει δε της έκτισης του μεγαλύτερου μέρους της πρωτόδικα επιβληθείσης ποινής φυλάκισης, δεν επεβλήθη σ’ αυτόν άλλη ποινή. Και αυτό παρά το ότι η ποινή φυλάκισης των 20 ημερών «δεν ήτο η μόνη αρμόζουσα».
Επομένως, αβίαστα προκύπτει ότι ο Χ.Κ. εφεσείων, παρεδέχθη κατηγορία λιποταξίας 19 ημερών, αλλά έχει ακηλίδωτο ποινικό μητρώο. Τελικά, ο εφεσείων Χ.Κ. αποκαταστήθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο και όχι τον Περί Αποκαταστάσεως Καταδικασθέντων Νόμο 70/81, όπως ο νόμος αυτός τροποποιήθηκε (άρθρο 5 (2) – Πίνακας (γ), αφού ο εφεσείων ήτο ηλικίας 19 ετών κάτω των 21 και εθνοφρουρός). Είναι εύλογο για την αντίληψη του οποιουδήποτε νομικού ότι σε περίπτωση επανάληψης του αδικήματος και προσαγωγής του στο Δικαστήριο μέσα στους πιο πάνω χρόνους του νόμου, αυτός, ο εφεσείων δηλαδή, θα είναι άτομο λευκού μητρώου.
Αφού δε η απόφαση ουσιαστικά ανέτρεψε και την συντριπτική επί λιποταξίας προϋπάρχουσα νομολογία (θέμα στο οποίο θα αναφερθώ στη συνέχεια), θα έπρεπε να προνοείται και η κατά τα άλλα «αρμόζουσα ποινή».
Ερχόμενος στη συνέχεια στην ουσία της απόφασης, τα αδικήματα του άρθρου 29(1) (β) και 2 (α) του Περί Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα και Δικονομίας Ν.40/60 όπως τροποποιήθηκε, επισύρουν ποινή φυλάκισης μέχρι 3 έτη ή χρηματική ποινή μέχρι €5.125. Προγενέστερα και μέχρι τη θέσπιση του τροποποιητικού νόμου 158 (1)/2006, η προβλεπόμενη ποινή ήτο φυλάκιση μέχρι 5 χρόνια. Είναι δίκαιο και επιβάλλεται να σημειωθεί ότι, η προϋπάρχουσανομολογία, πριν την κρινόμενη απόφαση, είχε ως ανώτατο όριο την φυλάκιση μέχρι 5 έτη για το αδίκημα της λιποταξίας οπλίτη στο εσωτερικό, όπως αυτό που παρεδέχθη ο εφεσείων Χ.Κ. Ο χρόνος καταρχήν (διάρκεια) της λιποταξίας του Χ.Κ. ήτο 19 συναπτές μέρες. «Μια μελέτη των αποφάσεων του Στρατιωτικού Δικαστηρίου αποκαλύπτει ότι, η διατήρηση της πειθαρχίας στο στρατό είναι κρίσιμης σημασίας στην άσκηση των ποινικών του εξουσιών, γεγονός υποκείμενο σε δικαστική γνώση, προς το συμφέρον της ασφάλειας της χώρας. Η ανάγκη αυτή δεν τροποποιεί ή αλλάζει τις αρχές εκείνες που πρέπει να εφαρμόζονται κατά την επιβολή ποινής» – Πικής, Sentencing in Cyprus, 2ndedition, σελ. 258, τελευταία παράγραφος. Ειδικά δε, για το αδίκημα της λιποταξίας (όπως ο εφεσείων), στη σελίδα 260 του ίδιου συγγράμματος σημειώνεται, “Imprisonment is ordinarily the punishment in cases of desertion, usually measure din months. A consequential factor, for the determination of the length of imprisonment is the period of desertion”. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει οποιαδήποτε αμφιβολία ότι η λιποταξία ως εκ της φύσης του αδικήματος, αφ’ ενός μεν του εμπεριέχει πρόθεση, στοιχείο επιβαρυντικό και αναλλοίωτο για όση διάρκεια έχει και η λιποταξία. Προφανώς και είναι συνεχές αδίκημα με ημερομηνία λήξης τη σύλληψη ή την αυτόβουλη επιστροφή του λιποτάκτη. Στην υπό κρίση υπόθεση ο εφεσείων επέστρεψε αυτόβουλα μεν, μετά από τη πάροδο 19 ημερών δε από την οφειλόμενη ημερομηνία επιστροφής του, που ήταν η 3.3.2022, δηλαδή επέστρεψε στις 22.3.2022.
Κρίθηκε δε αυθημερόν ως ικανός κατηγορίας Ι5 (ακατάλληλος) και του χορηγήθηκε προσωρινό απολυτήριο.
Δυσκολεύομαι ιδιαίτερα να κατανοήσω το σκεπτικό της απόφασης και ειδικά ότι «κατά τη διάρκεια της άδειας του προσβλήθηκε από τον ιό COVID και έτσι δεν μετέβη να παρουσιασθεί σε ιατροσυμβούλιο στις 15.3.2022. Ειδικώτερα:
(α) παρεδέχθη ή όχι ο εφεσείων αδίκημα λιποταξίας για 19 μέρες;
(β) Το ότι δεν μετέβη να παρουσιασθεί στις 15.3.22 στο (ιατροσυμβούλιο), διότι είχε προσβληθεί από covid μεταξύ 1.3.22-3.3.22 αναδεικνύει και την περιφρόνηση του Χ.Κ. στο νόμο.
Το τι έπραξε το Πρωτόδικο Στρατιωτικό Δικαστήριο γι’ αυτό το θέμα δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω. Ούτε και τους λόγους έφεσης. Φρονώ επομένως ότι, το Ανώτατο Δικαστήριο διέπραξε σφάλμα, αφού, σε τελική κατάληξη φαίνεται να έχει επιβραβεύσει τον εφεσείοντα «για την αυτόβουλη επιστροφή του στη μονάδα του στις 22.3.2022» ενώ είχε λιποτακτήσει για 19 μέρες. Με όλο το σεβασμό, «καλή του προαίρεση;».
Ερχόμενος στο λευκό μητρώο του εφεσείοντα Χ.Κ., η πεποίθηση μου είναι ότι αυτό πρέπει να συναρτάται και με τη διάρκεια της θητείας του ως στρατιώτης. Έχοντας ως δεδομένο πλέον ότι, η κατάταξη νεοσυλλέκτων διεξάγεται ετήσια τις πρώτες μέρες κάθε Ιούλη, σε συνδυασμό με την ηλικία του Χ.Κ. εφεσείοντα, το χρόνο διάπραξης του αδικήματος (αρχές Μαρτίου 2022), είναι αναπόδραστο το συμπέρασμα ότι κατατάχθηκε τον Ιούλιο 2021 και διέπραξε το αδίκημα της λιποταξίας στις αρχές Μαρτίου 2022. Δηλαδή η θητεία του μέχρι το αδίκημα ήτο διάρκειας 8 μηνών. Χωρίς φυσικά να γνωρίζω (όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις) αν η 8μηνη του θητεία ήτο διάσπαρτη με αναρρωτικές άδειες. Ουδόλως φυσικά παραγνωρίζονται και άλλοι παράγοντες όπως το νεαρό της ηλικίας του, αλλά και η διαταραχή της προσωπικότητας κλπ (βλέπε απόφαση) θέμα που με πολλή προσοχή απασχόλησε (όπως φαίνεται) το Ανώτατο Δικαστήριο.
Είμαι λοιπόν υποχρεωμένος να παραθέσω και νομολογία με πολύ χειρότερες ψυχολογικές συνθήκες από αυτές του εφεσείοντα Χ.Κ., με ηλικία παρόμοια μ’ αυτόν. Αυστηρές ποινές άμεσης φυλάκισης είτε επικυρώθηκαν είτε μειώθηκε η διάρκεια τους. Έχοντας φυσικά και τονίζεται, ως δεδομένο την ποινή φυλάκισης μέχρι 5 χρόνια όπως ίσχυε μέχρι τη θέσπιση του νόμου 158 (Ι)/2006 ημερ. 8.12.2006.
Στην Μιχαήλ Κωστή Νικολάου V Δημοκρατίας (1975) 2 ΑΑΔ 124, ποινή φυλάκισης 18 μηνών μειώθηκε σε 4 μήνες από το Ανώτατο Δικαστήριο. Δεν ζητήθηκε έκθεση του Γραφείου Ευημερίας πρωτόδικα. Επιπρόσθετα όμως σύμφωνα με ιατρική γνωμάτευση που τέθηκε ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου προέβαλε τον εφεσείοντα σαν άτομο το οποίο ως εκ του πολέμου διεταράχθη η προσωπικότητα του, παρουσίασε αμβλύνοιαν αγγίζουσα τα όρια της ηλιθιότητας και ανέπτυξε μειωμένη προσαρμογή και αντοχή στις στρατιωτικές συνθήκες, παρορμητικός με συχνές λιποταξίες, με τελική γνωμάτευση την ακαταλληλότητα του ως στρατιώτης. Οι παράγοντες αυτοί μείωσαν τη ποινή σε 4 μηνών φυλάκιση. (Η αμβλύνοια είναι διαβάθμιση της βλακείας).
Στην Ιωάννης Κώστα Βασιλείου V Δημοκρατίας (1975) 2 ΑΑΔ 13 για το αδίκημα της λιποταξίας για 19 ημέρες με αυτόβουλη επιστροφή του εφεσείοντα, επικυρώθηκε ποινή 6 μηνών φυλάκισης παρ’ ότι αυστηρά. Ο κατηγορούμενος ήτο πατέρας δύο παιδιών ανήλικων και λιποτάχτησε για να βοηθήσει οικονομικά την οικογένεια του και του οποίου η σύζυγος κατά τη διάρκεια της λιποταξίας ήταν ασθενής.
Στην υπόθεση Κωνσταντίνος Κυριάκου Ιωάννου V Δημοκρατίας (1979) 2 ΑΑΔ.202, ποινή φυλάκισης 9 μηνών που είχε πρωτόδικα επιβληθεί μειώθηκε σε 4 μήνες κατ’ έφεση. Δεν είχε διαταχθεί ετοιμασία εκθέσεως του Γραφείου Ευημερίας από το Πρωτόδικο Δικαστήριο, η ετοιμασία της οποίας διετάχθη από το Ανώτατο Δικαστήριο. Ο εφεσείων ήταν άτομο με πολύ δύσκολες οικονομικές κοινωνικές και ψυχολογικές περιστάσεις, είχε δε επιπρόσθετα τιμωρηθεί και εξωδικαστηριακά με 40 ημερών πειθαρχική ποινή φυλάκισης με ανάλογη τότε επιμήκυνση της στρατιωτικής του θητείας.
Όσο δε αφορά την απόφαση Petrou V THE REPUBLIC (1981) 2 ΑΑΔ 216 (στην οποία το Ανώτατο Δικαστήριο στην υπό κρίση υπόθεση βασίστηκε), η φράση “further, that this Court is unanimous stressing that offences of desertion are, as a rule, very serious in view of their nature and leniency can only be shown solely in exceptional instances”, είναι απόλυτα συνυφασμένη μετα περιστατικά της υπόθεσης. Παραπέμπω στην ίδια την απόφαση: “in view of the very strong mitigation factor that he returned to this unit of his own volition; that taking also into account in his favour that, when he appeared before this Court today and argued this appeal in person, he expressed his repentance for what he has done the sentence which was passed upon him should be reduced to one month’s imprisonment as from the date when he was sent to prison”.
O Petrou (ανωτέρω) λιποτάκτησε για 4 μέρες για να διευθετήσει μουσικές υποχρεώσεις που είχε αναλάβει ως μουσικός και επέστρεψε αυτόβουλα. Τιμωρήθηκε στη μονάδα του και με πειθαρχική ποινή 18 ημερών φυλακής, εβαρύνετο δε με παλαιότερες πειθαρχικές ποινές. Ήταν όμως λευκού ποινικού μητρώου και ηλικίας 20 ετών. Απλή ανάγνωση της απόφασης αντικατοπτρίζει με σαφήνεια την έννοια “exceptional instances” «εξαιρετικές περιστάσεις», αφού ο Petrou είχε τιμωρηθεί πρωτόδικα με άμεση φυλάκιση 4 μηνών η οποία ακριβώς μειώθηκε λόγω των «εξαιρετικών περιστάσεων της υπόθεσης» σε άμεση φυλάκιση 1 μηνός. Ένας μάλιστα εκ των 3 Εφετών διαφώνησε με τη μείωση αλλά δεν εξέδωσε διιστάμενη απόφαση.
Έχοντας λοιπόν υπόψη την Πέτρου (ανωτέρω του 1981) ουδόλως θεωρήθηκαν ως εξαιρετικές περιστάσεις οι προσωπικές περιστάσεις στη μεταγενέστερη υπόθεση Δημητρίου V Δημοκρατίας (1987) 2 ΑΑΔ σελ. 275-277. Για αδίκημα λιποταξίας για 3 μήνες, ποινή φυλάκισης 9 μηνών που επεβλήθη πρωτόδικα στο λευκού ποινικού μητρώου εφεσείοντα μειώθηκε σε 6 μήνες από το Ανώτατο Δικαστήριο. Είχε προσκομισθεί στο Ανώτατο Δικαστήριο έκθεση ψυχιάτρου παρουσιάζουσα τον εφεσείοντα να είχε ψυχικά και ψυχολογικά επηρεασθεί λόγω σοβαρής δερματικής πάθησης. Σημαντικός επίσης παράγοντας για μείωση της ποινής, αποτέλεσε η αδιαφορία της μονάδας του για ανεύρεση του παρά το μακρύ χρόνο της λιποταξίας του.
Δεν θα αποτολμούσα φυσικά να αμφισβητήσω τις εξουσίες των Δικαστηρίων σε ότι αφορά την εξαιρετικότητα των περιστάσεων για κάθε περίπτωση. Αλλ’ ούτε πρέπει να περιθωριοποιείται η πραγματικότητα ότι, σχεδόν, στο σύνολο των περιπτώσεων διάπραξης αδικημάτων λιποταξίας, οι λόγοι είναι σοβαρά οικογενειακά, οικονομικά ή ψυχολογικά προβλήματα των παραβατών.
Ούτε και ότι νεαρά άτομα έχουν πλέον το ευεργέτημα της μόρφωσης, κατατάσσονται στο στρατό, ψηφίζουν, συμμετέχουν έμπρακτα στη ελεύθερη διακίνηση ιδεών και πληροφοριών. Συνακόλουθα είναι και σε θέση να εκτιμούν με ορθό τρόπο τις υποχρεώσεις τους και να σέβονται τους νόμους (Γενικός Εισαγγελέας V Ηλία Κακουσιά (2005) 2 ΑΑΔ σελ.45.
Ερχόμενος τώρα στην 20ημερη ποινή φυλάκισης που το Πρωτόδικο Δικαστήριο επέβαλε, πιστεύω ότι ήτο και η υπό τις περιστάσεις αρμόζουσα και επιεικής στο θέμα που άπτεται της περιόδου φυλάκισης. Κατά την άποψη μου έχοντας υπόψη τη διάρκεια της λιποταξίας (19 μέρες), πέραν της πρόθεσης στη διάπραξη του αδικήματος, εμπεριέχετο και το στοιχείο της προκλητικής συμπεριφοράς αλλά και παλληκαρισμού του εφεσείοντα, εκπηγάζον αβίαστα και από τη διάρκεια της λιποταξίας και της μη επιστροφής του στη μονάδα του για 19 συνεχείς ημέρες. Για τα περί COVID δεν χρειάζεται να επανέλθω, θεωρώντας ότι έχω ήδη καλύψει το θέμα. Περιθωριακή ή καθόλου έπρεπε να ήτο η ενασχόληση με το θέμα, με κυρίαρχη την λιποταξία για 19 μέρες.
Έχω την πεποίθηση ότι, η υπό κρίση απόφαση έχει σε μεγάλο βαθμό αποδομήσει τις εξουσίες του Στρατιωτικού Δικαστηρίου, τόσο για το αδίκημα της λιποταξίας αλλά και για σωρεία αδικημάτων της δικαιοδοσίας του (ανυποταξία θητείας, εγκατάλειψης μονάδας κλπ), θέματα τα οποία το Ανώτατο Δικαστήριο έπρεπε να είχε κατά νου όταν εξέδιδε την υπό κρίση απόφασή του.
